Menu główne:
Opracowano na podstawie Biblioteczki Krajoznawczej - Józef Staśko - Warszawa 1949 r.
Wydano nakładem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.
1. Słupsk.
Słupsk jest największym miastem wśród miast leżących między Szczecinem a Gdynią, równocześnie stanowi najważniejszy ośrodek przemysłowy i handlowy w tej części Pomorza. Obecnie liczy 41.000 mieszkańców. Zarówno Al. Wojska Polskiego prowadząca z dworca kolejowego do śródmieścia jak i sąsiednie ulice (Marszałka Stalina, Marszałka Roli-Żymierskiego i A. Mickiewicza) mają charakter nowoczesny, wielkomiejski. Dzielnica ta powstała pod koniec XIX w. w związku z rozwojem Słupska jako wielkiego ośrodka fabrycznego i handlowego.
Na końcu Al. Wojska Polskiego skręca się w prawo w ul. Prezydenta Starzyńskiego, wychodząc nią na odcinek plant założonych na miejscu zburzonych obwarowań średniowiecznych. Można odróżnić dwa poziomy wałów, otaczających niegdyś mury i fosy Starego Miasta. Na niedaleko stąd położonym Placu Zwycięstwa stoi Ratusz (zbudowany w 1900 r.), w którego przedsionku i w sali Rady Miejskiej wiszą dwa ciekawe obrazy z życia miasta: „Targ Rybi" i „Port w Ustce".
Naprzeciw Ratusza, góruje nad otoczeniem dobrze zachowana „Nowa Brama", pochodzącą z ok. 1500 r. Czasy te, to okres rozkwitu księstwa słupskiego (graniczącego wówczas z Polską) pod rządami książąt pomorskich. Na szeregu budowlach dużego ośrodka kulturalnego, jakim, był podówczas Słupsk, wycisnęły wpływ prądy Odrodzenia płynące z Polski. Na górze na piętrach „Nowej Bramy" znajduje się Muzeum należące do Zarządu Miejskiego (klucze i przewodnik w Ratuszu, pok. 82). Muzeum posiada szereg eksponatów związanych z historią Ziemi Słupskiej, świadczących o słowiańskiej przeszłości Pomorza Zachodniego. W pobliżu „Nowej Bramy" znajduje się duży Dom Towarowy (otwarty w 1948 r.), dalej biuro „Orbisu" (wewnątrz wielki plan Słupska i okolicy). Tu można otrzymać aktualne informacje turystyczne. Przystanek autobusów PKS z rozkładem jazdy znajduje się przed dworcem kolejowym.
Do śródmieścia prowadzi ulica Łukasiewicza. Śródmieście leżące w gruzach, obecnie powoli odbudowuje się. Nielicznie zachowane kamienice oraz ruiny wielu domów o renesansowych fasadach i attykach, świadczą o dobrobycie niektórych mieszkańców w dawniejszych wiekach. Wśród ruin śródmieścia przy ul. Łukasiewicza leży bazylika N. M. Panny, jeden z największych zabytków architektonicznych Słupska, który jakkolwiek dotkliwie uszkodzony w 1945 r., został szybko odbudowany w latach 1947-48. Bazylika budowana była szereg lat, od 1276 do 1380 r., posiada piękne gwiaździste sklepienie i prezbiterium, ciągnące się wzdłuż jednej linii. Ten styl budowy, stosowany na Pomorzu Gdańskim względnie Warmii (gdzie już w XIV w. był powszechnie używany), wzoruje się na architekturze angielskiej. Od zniszczenia wojennego uratowała się również empora chóru i ambona. Nawy boczne są niższe i o wiele późniejsze. Nad północną nawą umieszczone strzeliste wieżyczki szczytowe najlepiej widoczne są z Rynku (podobnie jak i cała bazylika). Specjalne znaczenie tej bazyliki polega na tym, iż stała się wzorem dla innych kościołów w tej części Pomorza Zachodniego.Z Rynku, na którym wszystkie zabytkowe budowle uległy zniszczeniu, ul. Staromiejską, mijając po drodze zniszczone kamienice (o zachowanych renesansowych fasadach i attykach) dochodzi się do Zamku. Starożytna brama (obok młyna), dziś w ruinie, wiedzie na dziedziniec. Zamek reprezentuje okazałą budowlę średniowieczną, o murach dochodzących do 2 m grubości, postawioną na miejscu dawnego zamku kasztelańskiego przez księcia Bogusława X Wielkiego w 1507 r. Zamek wymaga odrestaurowania. Można by tu umieścić Muzeum Ziemi Słupskiej. Front Zamku jest jednolity, w środku posiada ośmioboczną wieżę z klatką schodową wewnątrz, o późnogotyckich sklepieniach. Zamek rozbudowany w latach 1583-88 (specjalnie upiększono wnętrze w stylu renesansowym) zamieszkiwany był do połowy XVII w. przez wdowy książęce. Po śmierci ostatniego Gryfity (1637 r.) przechowywano tu skarbiec książęcy i urządzenie z zamku szczecińskiego. W 1684 r. przeważającą część urządzeń wywieziono do Berlina. W 1731 r. po przeznaczeniu go na koszary dla wojska, Fryderyk Wilhelm I przeniósł do Berlina pozostałe rzeczy (między innymi portret Bogusława X i jego żony Anny Jagiellonki oraz cenne gobeliny), część zaś mebli sprzedał w 1739 r. na licytacji. W 1858 r. zamek został zamieniony na spichlerz.W pobliżu Zamku stoi zabytkowy kościół oraz dawny klasztor Dominikanów, który wspólnie z Zamkiem stanowił kompleks fortyfikacji południowej części miasta. Kościół i klasztor ufundowano w 1278 r., obecny budynek kościoła zbudowano po 1400 r. Tworzy on specjalny typ kościoła klasztornego, bardzo wydłużonego i wąskiego. Nawa główna o 7 przęsłach, przedzielona jest po 4 przęśle ścianą poprzeczną, tak iż kościół dzieli się na 2 części. Mury kościoła wsparte są szkarpami, od strony zachodniej znajduje się ośmioboczna wieża w stylu barokowym. Wieże takie, do połowy wsunięte w fasadę kościoła, znane są wszędzie na Pomorzu Gdańskim i Ziemi Chełmińskiej. Wnętrze w stylu barokowym. Z zabytków należy wspomnieć o ołtarzu głównym w stylu renesansowym z 1602 r., z obrazem Jezusa Ukrzyżowanego (pędzla Jakuba Funkego z Kołobrzegu). Na obrazie tym u stóp krzyża klęczą postacie księcia Jana Fryderyka protestanckiego, biskupa Kamieńskiego i jego małżonki księżnej Erdmuty. Nawet Niemcy twierdzili, iż twarz księcia jest wybitnie słowiańska. Z innych zabytków interesujący jest nagrobek księżnej Anny de Croy (pomnik zmarłej z białego i czarnego marmuru wykonany po 1681 r.), oraz jej syna Ernesta Bogusława de Croy.Z Zamku kierujemy się na północ obok młyna zamkowego przez most na Młynówce, mijając zniszczoną częściowo przez wojnę Bramę Młyńską, podobną do Nowej Bramy (z blankami szczytowymi) i przez most na rzece Słupi, zdążamy na pobliskie wzgórze z kościołem św. Ottona na szczycie. Tutaj znajdowała się najstarsza część miasta Słupska na miejscu dawnego osiedla słowiańskiego, gdzie niegdyś św. Otton chrzcił i wygłaszał kazania. W połowie XIII w. stał tu drewniany kościół św. Piotra rozebrany w XIX w., na jego zaś miejscu zbudowano obecny kościół św. Ottona w stylu neogotyckim (halowy) z freskami na ścianach.Ze wzgórza wracamy przez most na ciągnącą się wzdłuż rzeki Słupi ul. Graniczną, gdzie zachowały się resztki murów. Dalej ul. Zamkową (najkorzystniejszy widok na zamek), obok murów obronnych i kwietników oraz skwerów leżących na miejscu zasypanych fos, przez Plac Grunwaldzki i ul. Spółdzielców dochodzimy do Al. Popławskiego. Duży ten skwer leży na miejscu dawnych wałów i fos. Przy Alei tej stoi Szkoła Muzyczna i Biblioteka Miejska. Ulica Grodzka prowadzi nas stąd do ruin klasztoru Norbertanek, założonego w 1280 r. przez Mestwina II Gdańskiego. W 1569 r., po reformacji, klasztor zamknięto, przerabiając kościół na magazyn, a potem na szkołę.W różnych odległościach od śródmieścia powstały nowożytne dzielnice willowe Słupska, złożone z pojedynczych domków jedno- i dwurodzinnych, leżących wśród zieleni i kwiatów. Wzdłuż rzeki Słupi na dnie doliny założono skwery i parki (miejsca zabawy dzieci), a na zboczach doliny, wzdłuż alei, pobudowano otoczone ogrodami wille. Dzielnice te połączone były ze śródmieściem liniami tramwajowymi, z których dotychczas uruchomiono jedną, wiodącą do lasu (parku) i Stadionu Sportowego na 10.000 widzów, położonego w lesie wśród wzgórz wydmowych. W tym naturalnym parku, ściągającym codziennie popołudniu i przez niedzielę rzesze ludzi spragnionych odpoczynku, znajduje się również wylęgarnia ryb.Należąc do ważnych ośrodków kulturalnych Pomorza Zachodniego Słupsk posiada własny teatr, wspomnianą wyżej Bibliotekę Miejską, Szkołę Muzyczną, Towarzystwo Naukowe oraz szereg organizacji kulturalnych. Zanotować należy pomyślny rozwój Słupska pod względem gospodarczym. W ramach istniejącego przemysłu drzewnego, metalowego, budowlanego i spożywczego należy wymienić: trzy fabryki mebli, trzy fabryki maszyn rolniczych, cegielnię na sześć pieców, fabrykę papy, browar, krochmalnię, fabrykę cukierków „Społem", wędzarnię ryb (o produkcji 26 t rocznie). Poza tym istnieje 29 mniejszych spółdzielczych i prywatnych wytwórni fabrycznych (w tym 6 stolarni mechanicznych). Izba Przemysłowo-Handlowa w Szczecinie utrzymuje w Słupsku ekspozyturę obejmującą swym zasięgiem dziewięć okolicznych powiatów. W lecie istnieje duży ruch turystyczny kierujący się do Ustki, Jackowa i innych kąpielisk nadmorskich. Wycieczki i pojedynczy turyści mogą się zatrzymać w sezonie letnim w schronisku turystycznym Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego przy ul. Marszałka Stalina, a w ciągu całego roku w hotelach „Polonia", „Centralnym" i „Franciszkanów" oraz w „Barze-gospodzie" Polskiego Czerwonego Krzyża przy Al. Wojska Polskiego (pokoje noclegowe).
2. Wycieczki ze Słupska.
Okolice Słupska, zwłaszcza część południowa powiatu, obfitują w liczne atrakcyjne obiekty turystyczne, do których można urządzać wycieczki (półdniowe i całodniowe), wykorzystując komunikację kolejową i autobusową PKS. Niewątpliwie jednak najbardziej pociągające są wycieczki nad morze.
3. Ustka.
Duże kąpielisko morskie o pierwszorzędnych walorach turystycznych i leczniczych. Istnieje tu Zakład Leczniczo-Kąpielowy wydający kąpiele: z gorącej wody morskiej, solankowe, borowinowe, kwaso-węglowe, suche i elektryczne. W sezonie letnim ze Słupska (19 km) kursuje 6 pociągów dziennie, oraz autobus 2 razy dziennie. Bezpośrednie połączenie kolejowe z Warszawą i Poznaniem.
Plaża rozległa, drobno ziarnista, silne uderzenie fal, łagodnie pochyłe dno morskie, wszystko to stwarza znakomite warunki kąpielowe. Łazienki kąpielowe (z restauracją) na plaży, kosze do wynajęcia, koncerty, rozrywki sportowe, wycieczki kutrami na pełne morze urozmaicają pobyt wczasowiczom. Ustka posiada dziś 4000 stałych mieszkańców. Do dyspozycji schronisko turystyczne PTK, liczne pensjonaty, wille i prywatne pokoje do wynajęcia. Samo miasto było niegdyś małą wioską rybacką, z której zachowały się jeszcze stare chaty.
Port uruchomiony w 1947 r. jest bardzo ruchliwy, przybywa tu po kilka statków dziennie, głównie ze Szwecji po polski węgiel. Eksport oblicza się na 300.000 t rocznie. Rozwinięte jest tu też rybołówstwo morskie. W porcie czynna jest mała stocznia rybacka. Dzielnica willowa przytyka do rozległego lasu sosnowego, gdzie urządzać można, wzdłuż stromego brzegu morskiego, piękne spacery.
4. Jackowo.
Wioska nad Bałtykiem, leżąca na stromym przylądku Jarosławiec, 16 km. od Ustki na zachód (pieszo), względnie autobusem ze Słupska 25 km. Jackowo położone jest wśród sadów w pobliżu jeziora Wiecko. Korzystne warunki kąpieli morskich oraz spokój przyciągają tu wielu letników z różnych stron Polski. Domy, urządzone z komfortem posiadają liczne pokoje do wynajęcia. Elektryczność, wodociąg, 20 pensjonatów, sklepy i restauracje. Zarząd kąpieliska przy ul. Morskiej. Apteka, straż pożarna, stacja ratunkowa dla rozbitków. Można zwiedzić urządzenia latarni morskiej i radiostacji. We wsi są 3 domy zajęte na „Dom Dziecka".
5. Wielka Gardna.
Duża wieś położona na wysokim brzegu rozległego jeziora Gardno, u stóp wzgórz morenowych, przekraczających tu wysokość 100 m. Połączenie autobusowe (20 km) ze Słupskiem (kierunek północno-wschodni), autobusy chodzą dwa razy dziennie.
We wsi w sezonie kilka restauracji i kawiarnia, około 100 pokoi do wynajęcia na lato. Wprawdzie do morza stąd daleko (jedzie się do Rowów łódką około 2 godzin, albo pieszo dokoła jeziora 3 godziny), ale także i tu mieszkają letnicy. Wielka Gardna ma 240 domów, około 600 mieszkań. Jezioro Gardno, 12 km długie i 8 km szerokie, rozpościera się na dnie dawnej pradoliny lodowcowej. Przepływa przez nie rzeka Łupawa. Rozwinięte jest rybołówstwo (leszcz, szczupak, węgorz, płotka, czasem zjawia się dorsz z morza).Sztuczne kanały łączą Gardno z innymi jeziorami m.in. z jeziorem Łebskim. Jezioro Gardno wygląda efektownie ze swymi nadbrzeżnymi wydmami bielejącymi wśród lasów sosnowych. Z dala widoczna jest wieś Rowy. Na środku jeziora znajduje się Wyspa Kamienna, gdzie gnieździ się mnóstwo dzikiego ptactwa. Wielka Gardna jest ciekawa ze względu na swe budownictwo. Przy ul. Bałtyckiej stoją stare domy podwójne, tj. o 2 mieszkaniach i wspólnej kuchni. Za czasów niemieckich ściągali do tutejszego kościoła Kaszubi z całej okolicy na nabożeństwa polskie. W 1845 r. rząd pruski zakazał polskich nabożeństw i odtąd zamilkła mowa polska w tych okolicach.
6. Smołdzino.
Z Wielkiej Gardny na wschód idziemy 5 km brzegiem jeziora u stóp zalesionych wzgórz morenowych. Wieś Smołdzino położona nad rzeką Łupawą posiada 1000 mieszkańców, kościół, aptekę, kilka sklepów. We wsi kilka starych chat kaszubskich. W kościele w Smołdzinie odnaleziono portret pastora Michała Pontanusa Mostnika (zm. 1683 r.), który trzyma rękę na katechizmie z modlitwą pisaną po polsku. Dzięki temu, że wydal ten polski katechizm, mowa polska długie lata tu się utrzymała. W późniejszych czasach jego katechizm był kilkakrotnie przedrukowywany (jeden egzemplarz z 1758 r. zachował się w Muzeum Państwowym w Szczecinie). Portret ten obecnie znajduje się w Muzeum Miejskim w Słupsku.
Nabożeństwa polskie w Smołdzinie przetrwały aż do 1880 r. Po drugiej stronie Łupawy w opuszczonym parku wznosi się okazały niegdyś, a dziś opuszczony zamek, dawna siedziba księżnej Anny de Croy. Ze wsi wiedzie do niego aleja brzozowa.Smołdzino znajduje się u stóp stożkowego wzgórza Rewekol - 115 m wysokości. Nazwa pochodzi od łacińskiego „reverendus collis", tzn. czcigodne wzgórze. Kiedyś góra ta była czczona jako święta przez pogańskich Słowińców. Potem na szczycie zbudowano tu kaplicę, do której udawały się liczne pielgrzymki. Przy kaplicy nocą paliły się ognie dla pielgrzymów. W 1932 r. przy kopaniu wieży triangulacyjnej odkryto fundamenty tej kaplicy. Zza wzgórza roztacza się widok na całą okolicę, aż po wydmy i morze oraz jeziora Łebskie, Gardno i Długie.Turysta chcący udać się stąd nad morze do latarni morskiej w Czołpinie (7 km), musi przenocować w Smołdzinie. Aleja brzozowa wiedzie przez wioskę Chałupy do lasu sosnowego i wydm. Na najwyższej wydmie, 56 m wysokości, wznosi się wielka latarnia morska, 35 m wysokości, ze szczytu, której roztacza się interesujący widok na morze, jeziora i całą okolicę pokrytą wydmami i lasami. Okoliczne pustkowia, ciągnące się aż po wieś Rowy na zachodzie i po Łebę na wschodzie, należą do największych na całym wybrzeżu.