Średniowieczne miasto Szydłów - polskie Carcassonne. - Astra28 - Strona HOBBYSTYCZNA

Krótka historia Szydłowa.

Pierwsza pisemna wzmianka o Szydłowie pochodzi z 1191 r. Jest to informacja o powinności mieszkańców książęcego Szydłowa do dziesięciny na rzecz kolegiaty sandomierskiej. 1 lipca 1329 r. Władysław Łokietek sprzedaje mieszczaninowi krakowskiemu Zammeloniemu wójtostwo w Szydłowie lokowane na prawie średzkim. Oznacza to, iż Szydłów już wtedy posiadał prawa miejskie. W połowie XIV w. król Kazimierz Wielki otacza miasto murami obronnymi, rezydencję królewską przekształca w warowny zamek i wznosi okazały kościół. Tym samym miasto staje się jedną z warowni strzegących Małopolski. Dostać się można do miasta jedną z trzech pobudowanych bram: Krakowską, Opatowską i Wodną. rawdopodobnie na początku XV w. powstają pierwsze cechy rzemieślników wytwarzających wszelkiego rodzaju dobra na potrzeby rynku lokalnego. Dzięki korzystnemu położeniu miasta rozwijają się bardziej rozległe stosunki handlowe. Przez Szydłów odbywa się tranzyt m.in. wina, chmielu i stad bydła co jest znacznym źródłem dochodów dla miasta.

W 1565 r. wybuchł w mieście pożar, który zniszczył wiele budynków, zamek i obwarowania. Kolejna pożoga strawiła miasto w 1630 r., kiedy to oddziały najemnego, nieopłaconego wojska splądrowały i podpaliły zabudowania. Ledwo odbudowane miasto doświadczyło klęski potopu szwedzkiego w 1655 r. Wojska szwedzkie i węgierskie zniszczyły większość budynków, zamek, część obwarowań miejskich. Przestała istnieć łaźnia i wodociągi. Z ok. 1300 mieszkańców przy życiu pozostało 350, w tym 100 Żydów. Stan zabudowy zmniejszył się do 34 domów. Po najeździe szwedzkim miasto już nie zdołało się dźwignąć do poziomu świetności z XIV i XV w. Po III rozbiorze Polski Szydłów wszedł w skład zaboru austriackiego. W 1809 r. miasto znalazło się w granicach Księstwa Warszawskiego i stało się siedzibą powiatu. Okres upadku przypieczętowuje utrata praw miejskich w roku 1869.

Ostatnią tragiczną kartą w dziejach Szydłowa był okres II wojny światowej. W październiku 1942 r. hitlerowcy wysiedlili ludność pochodzenia żydowskiego, a następnie zgładzili w obozach koncentracyjnych. W wyniku działań wojennych w latach 1944-45 miasto zostaje bardzo dotkliwie zniszczone. Natychmiast po wojnie, bo już w latach 1945-46, rozpoczyna się okres odbudowy miasta. Zostają odrestaurowane zabytki. Na sytuację ekonomiczną osady pozytywnie wpłynął rozwój przemysłu siarkowego w latach 60. XX w. w pobliskim Grzybowie.

Legenda o powstaniu Szydłowa.

Porastały onegdaj owe okolice rozległe puszcze, pełne zwierza dzikiego, strachów i poczwar szkaradnych. Lecz trwogę powszechną budził nie zwierz, nie kusy, ale zbój surowy. Zbój ów zwał się Szydło i był hersztem bandy napadającej na przejeżdżające karawany kupców i innych podróżnych. Prowadzący przez tutejsze lasy trakt uchodził za niebezpieczny przez owego zbója właśnie. Rabował on wiezione przez podróżnych kosztowności, które następnie ukrywał w miejscowych jaskiniach. Aż pewnego razu banda Szydły napadła na orszak królewski i wywiązała się walka pomiędzy zbójami i wojami króla. Władca klęknął na pobliskim wzgórzu i począł się modlić. Obiecał, że gdy Bóg da zwycięstwo, w miejscu gdzie klęczy wybuduje kościół. Tak też się stało. Zbójów wybito a schwytany Szydło wskazał jaskinię gdzie ukrywał zrabowane skarby. Król nakazał za owe kosztowności wybudować kościół i założyć osadę, którą od imienia zbója Szydłowem nazwano.

Mury obronne.

Miasto Szydłów opasał murami obronnymi król Kazimierz Wielki w XIV w. Od strony północno-zachodniej mury zostały wzniesione na skraju wysokiej ściany wąwozu, opadającej do doliny rzeki Ciekącej. Od strony południowej i wschodniej wybudowano je na płaskim terenie i umocniono wałem ziemnym i fosą. Baszty wysokie na ponad 10 m, zbudowano w celu obserwacji poszczególnych odcinków murów. Pozwalały one niszczyć machiny oblężnicze wroga, gdy ten dotarł do podnóża fortyfikacji. Z murów ostały się 4 odcinki od strony zachodniej, wschodniej i południowej o łącznej długości 680 m, wraz z bramą wejściową (Krakowską) i basztą przerobioną na dzwonnicę kościoła farnego.

Brama Krakowska.

Istniały onegdaj w Szydłowie trzy bramy strzegące dostępu do grodu, w którym zbiegały się trzy trakty. Do dziś przetrwała tylko jedna - Krakowska. Brama Krakowska swój obecny wygląd zawdzięcza renowacji i częściowej rekonstrukcji w 1946 r. i stanowi jeden z najwartościowszych przykładów rozwinięcia średniowiecznego systemu obronnego. Główny zrąb bramy jest XIV-wieczny, górne kondygnacje przerobione w stylu renesansu w pocz. XVI w. Brama posiada attykę i dwie koliste wieżyczki. Między wnękami tej kondygnacji znajdują się dwa prostokątne okienka, zaś w półkolistych wnękach attyki - cztery strzelnice. Kamienne schody umieszczone w zachodniej ścianie prowadziły na chodnik straży w murach obronnych. Wysunięta do przodu część bramy posiada sklepiony łuk, w którym umieszczona była żelazna brona służąca do zamykania bramy od wewnątrz. Z nią łączył się most zwodzony. Z zewnątrz brama posiadała zamknięcie w postaci dębowych wierzei. Kwadratowe przedbramie - wysunięte na zewnątrz i połączone z bramą właściwą tzw. "szyją" dodatkowo broniło wejścia, chroniąc istniejący tu, podnoszony na łańcuchach zwodzony most.

Zamek.

Zamek wzniesiono w XIV w. za czasów Kazimierza Wielkiego i Ludwika Węgierskiego. Zbudowano go w miejscu istniejącego dworu książęcego. Główny budynek zamku w południowo-zachodnim narożniku murów przylega do murów miejskich czołową zachodnią ścianą. We wschodniej partii murów usytuowany jest budynek bramy wjazdowej. W zachodniej części dziedzińca zamkowego znajduje się Skarbczyk - budynek przerobiony prawdopodobnie w XVI w. z dawnej baszty. Główny budynek zamkowy zbudowano w stylu gotyckim z elementami wczesnorenesansowymi. Był to dwukondygnacyjny budynek na rzucie prostokąta z kwadratowym ryzalitem od południa w którym mieściła się kaplica zamkowa. Wewnątrz znajdowały się pomieszczenia na dwóch kondygnacjach o drewnianych stropach. Górną kondygnację od strony murów nazwano Salą Rycerską. Ostatecznemu zniszczeniu zamek uległ podczas przemarszu wojsk napoleońskich. W 1946 r. zrekonstruowano górne fragmenty i zabezpieczono budowlę nadając całości charakter trwałej ruiny.

Skarbczyk.

Skarbczyk powstał na skutek przebudowy z okrągłej baszty obronnej w poł. XVI w. Ślady jej fundamentów widoczne są do dzisiaj. Od tamtej pory spełniał on funkcje mieszkalne. Zbudowany został z kamienia - dwukondygnacyjny i podpiwniczony. Ścianą zachodnią - pierwotnie i północną - przylegał w dolnych partiach do murów obronnych. W latach 50. XX w. został odrestaurowany. Obecnie mieści się w nim Muzeum Regionalne. Południową ścianę budynku zdobi zegar słoneczny wykonany w 1962 r.

Wystawa geologiczna ma na celu wyjaśnienie budowy geologicznej rejonu południowego obrzeża Gór Świętokrzyskich. Obszar południowego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich posiada charakterystyczny zespół mineralny i kompletna ekspozycja tej dziedziny pozwala powiązać wspomniany rejon z centralną częścią Gór Świętokrzyskich.

Wystawa archeologiczna - zawiera skrótowe przedstawienie początków osadnictwa oraz jego rozwoju na terenie Szydłowa i najbliższej okolicy, od chwili pojawienia się pierwszych grup ludzi do początków państwa polskiego. Materiały ilustrujące daną epokę pradziejową umieszczone są w 5-segmentowej gablocie, która znajduje się bezpośrednio pod tablicą; każdy segment gabloty z zabytkami archeologicznymi unaocznia epokę pradziejów. Oprócz wyżej wymienionych materiałów zabytkowych, w części tej znajdują się modele ziemianki, domostwa budowanego "na zrąb", krosna i koła garncarskiego.

Wystawa historyczna jest skrótowym i poglądowym ujęciem historii miasta. Omawia dzieje Szydłowa od momentu jego powstania do II wojny światowej. Z zabytków o dużej wartości historycznej i muzealnej warto wymienić wytwory miejscowych cechów, będące świadectwem rozwiniętego tu dawniej rzemiosła, jak np. zamki i kłódki żelazne oraz fragmenty ceramiczne (cegły gotyckie tzw. "palcówki" i fragmenty nowożytnych naczyń i kafli piecowych). Również dużą wartość przedstawiają reprezentowane na wystawie militaria: XVII-wieczna zbroja polska z karacentowym szyszakiem, ostrogi polskie z tego okresu, szabla z czasów wojen napoleońskich oraz pociski armatnie z kilku okresów dziejowych. Gablotę militariów zamykają bomby, granaty i pociski armatnie z okresu II wojny światowej.

Brama zamkowa.

Przez budynek Bramy Zamkowej prowadzi przejście na teren dziedzińca zamkowego. Na wschodniej ścianie Bramy Zamkowej podziwiać można barokowy kartusz kamienny z polskim orłem, trzema koronami szwedzkimi i symbolami S III RPMDL, co jest skrótem od Sigismundus III tertius Rex Poloniae Magnus Dux Lithuaniae. Budynek piętrowy, murowany z kamienia, posiada w izbach na parterze sklepienia kolebkowe z lunetami. Istniejący dawniej w przyziemiu przejazd przywrócono w 1963 r. W 2003 r. zamontowano dębowe wrota.

Kościół św. Władysława.

Kościół zbudowano ok. 1355 r. na miejscu dawniejszego, drewnianego kościółka. Ufundował go Kazimierz Wielki, jako zadośćuczynienie za śmierć ks. Baryczki. Pierwotnie kościół był budowlą halową, dwunawową, z dwoma słupami umieszczonymi na osi prezbiterium. Zbudowana z cegły, a po części z piaskowca (gzymsy, obramowania okienne), budowla posiada ostry dach, kryty początkowo rzymską dachówką. W 1630 r. świątynia została zniszczona przez pożar, wskutek którego prawdopodobnie zawaliły się sklepienia. W ciągu trzech lat budowlę odrestaurowano, jednakże pierwotny wygląd przywrócono jedynie prezbiterium. Wnętrze zostało otynkowane, zniszczone laskowania okienne usunięto i zastąpiono drewnianymi oknami. Dach pokryto drewnianym gontem. Kolejne zniszczenia dotknęły farę w czasie walk w 1944 r., kiedy to spłonęły m.in. wszystkie dachy. W latach 1945-48 kościół odrestaurowano. W trakcie prac zostały odkryte dwa bogate gotyckie portale, pochodzące z połowy XIV w.: południowy i zachodni. Portal południowy został całkowicie zamurowany podczas budowy kruchty w 1872 r. Portal zachodni częściowo zniszczono podczas budowy przybudówki prawdopodobnie w XVII w. - doszczętnie zrąbano laskowania pionowe. Usunięcie przybudówki pozwoliło na przywrócenie pierwotnego wyglądu zachodniej elewacji kościoła.

Dzwonnica przy kościele św. Władysława powstała na skutek przebudowy dawnej baszty miejskiej w 1724 r. o czym świadczy wyryta wewnątrz niej data. Posiada zachowane wąskie, prostokątne otwory strzelnicze i ślady wejścia na poziom chodnika straży, znajdującego się na murach obronnych. Została zbudowana niemal na rzucie kwadratowym, ze ściętymi narożnikami.

Wikarówka - znajduje się na południe od kościoła parafialnego przy murze obronnym. Są to ruiny budynku gotyckiego z nadbudowanym później piętrem. Wejście do piwnic posiada odrzwia ciosowe, ostrołukowe.

Kościół Wszystkich Świętych.

Malowniczo położony na wzgórzu na południowy-zachód od miasta i otoczony starym murem kościółek, jest jednym z najciekawszych zabytków Szydłowa. Wzniesiony prawdopodobnie w XIV w. Mimo częściowej przebudowy zachował charakter gotycki. Posiada prostokątną nawę, prezbiterium krótsze i węższe, przy którym dobudowano później zakrystię. Również późniejszy jest przedsionek przy nawie od zachodniej strony. Na ścianach prezbiterium wyryte w tynku daty i nazwiska - być może robotników zatrudnionych przy odbudowie zniszczonego w tym czasie pożarem kościoła: np.: Frater Matias 1565. Dach gontowy, okna ostrołukowe w ciosanych gotyckich oprawach. W 1946 r. we wnętrzu odkryto pozostałości gotyckiej polichromii figuralnej z ok. 1375 r., nad którą obecnie trwają prace renowacyjne. Spod ręki artysty epoki średniowiecza wyszły piękne w swej prostocie sceny z Nowego Testamentu, m.in. najlepiej zachowane "Siedem radości Maryi", czy też sceny pasyjne. Interesująco prezentuje się pasmo scen przedstawiających siedem grzechów głównych. Każdy grzech symbolizowany jest przez zwierzę na którym wjeżdżają do piekła grzesznicy.

Ruiny kościoła i szpitala św. Ducha.

Obok cmentarza parafialnego, przy ul. Staszowskiej znajdują się ruiny dawnego kościoła pod wezw. św. Ducha oraz przytułku dla ubogich i starców, wybudowanych w pocz. XVI w. Kościół był murowany z kamienia, jednoprzestrzenny, z zakrystią od północy. Ruina przytułku zwrócona jest frontem do ul. Staszowskiej. Był to także budynek murowany, parterowy. Posiada dwa krótkie, prostokątne skrzydła - północne i południowe, połączone korytarzami z kościołem. Przytułek funkcjonował w XVII i XVIII w.

Synagoga.

W północnej części średniowiecznego miasta znajduje się synagoga (bożnica). Zbudowana z kamienia łamanego w połowie XVI w. zachowała wystrój stiukarsko-malarski z XVIII w. Podczas II wojny światowej w bożnicy składowano broń i żywność, po wojnie została adaptowana na kino wiejskie. Budynek zbudowano na rzucie prostokąta, potem dobudowano drewnianą przybudówkę od zachodu, mieszczącą na piętrze emporę dla kobiet. W przyziemiu - przedsionek. Przesklepione u góry łukiem okna oraz szkarpy, attyka i mocne mury o grubości ok. 2 metrów tworzyły z synagogi niejako małą warownię. We wnętrzu synagogi znajduje się Aaron ha Kodesz - miejsce w które rabin wkładał Torę po zakończonej modlitwie. Pod tynkami znajdują się resztki polichromii i kilka dat. W ścianie wschodniej znajdował się późnorenesansowy (pocz. XVII w.) ołtarz na rodały (święte księgi). Także z tego okresu, przy wejściu w ścianie zachodniej, prostokątne wnęki na ogień i skarbonę. W synagodze można oglądać eksponaty związane z kulturą żydowską: w szczególności przedmioty i księgi religijne. Można także podziwiać 4-metrowy posąg Mojżesza trzymającego tablice z Dekalogiem oraz 18 płaskorzeźb w brązie przedstawiających sceny ze Starego Testamentu autorstwa polskiego rzeźbiarza prof. Gustawa Zemły.

Groty Zbója Szydły.

Gmina Szydłów odznacza się wartościowymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi. Niemal cały obszar znajduje się w granicach Chmielnicko-Szydłowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (Ch-SzOChK). Warte obejrzenia są jaskinie w Szydłowie oraz pomniki przyrody w postaci drzew i odsłonięć geologicznych. Poniżej kościoła Wszystkich Świętych, w zboczu wydrążone są dwie groty, zwane Grotami Zbója Szydły. Są to niewielki pomieszczenia wydrążone częściowo w skale, a częściowo w ziemi.