Średniowieczne mury obronne Sławna. - Astra28 - Strona HOBBYSTYCZNA

Sławno to miasto powiatowe położone przy ujściu rzeki Moszczenicy do Wieprzy, odległe 28 km na zachód od Słupska, w szerokim pasie moreny dennej, na wysokości 19 m nad poziomem morza, na niedużym wyniesieniu otoczonym ze wschodu i zachodu podmokłymi łąkami. Przez Sławno przechodzi główna linia kolejowa Gdańsk-Szczecin oraz boczna Darłowo-Bytów. Okolice Sławna zamieszkiwane były od najdawniejszych czasów, o czym świadczą liczne stanowiska archeologiczne, rozpoznane w czasie wspomnianych już badań powierzchniowych przeprowadzonych w 1968 r. Stanowiska te otaczały grodzisko nizinne zlokalizowane w tzw. Starym Sławnie (Sławsku) datowane na X-XII w. i okres późnośredniowieczny. Gród sławieński był ośrodkiem władzy książęcej i siedzibą kasztelami. Pierwsza wzmianka historyczna o Sławnie pochodzi z bulli papieskiej z 1152 r. i mówi, że dom zakonu joannickiego „de Slavo" jest darowizną księcia Racibora I. Wzmianka ta dotyczy siedziby joannitów na terenie grodu. W 1343 r. joannici przenieśli się do miasta lokacyjnego.

Przywilej lokacyjny na prawie lubeckim nadany został przez Święców: Jana, Piotra i Wawrzyńca w 1317 r., jednej z osad położonej u ujścia Moszczenicy do Wieprzy. Miasto otrzymało 8 lat wolnizny i zapewne wówczas otoczone zostało wałem ziemnym, palisadą i fosą. Otrzymało kształt leżącego owalu z dość regularnym układem bloków; ulicami przecinającymi się pod kątem prostym; prostokątnym rynkiem pośrodku i kościołem farnym umieszczonym we wschodnim bloku przyrynkowym. Pierwsza wzmianka o murach miejskich pochodzi dopiero z 1400 r. W tym też okresie rozpoczęto prawdopodobnie ich budowę. W 1453 r. wzmiankowana jest Brama Koszalińska, a w 1458 r. Brama Słupska. Mowa jest wówczas o pracach murarskich prowadzonych przy tych obiektach. Wydaje się, że swój zewnętrzny wystrój zachowany z niewielkimi zmianami do dziś, otrzymały bramy w 2 połowie XV w. Na widoku Lubina pochodzącym z 1618 r. bramy przekryte są dachami dwuspadowymi, ozdobionymi szczytami i posiadają murowane przedbramia, których resztki zachowały się do dziś w postaci potężnych skarp przy zewnętrznych elewacjach bram. W 1564 r. wzmiankowana jest Baszta Więzienna.

Sławno, Plan miasta średniowiecznego.
1-Brama Koszalińska, 2-Brama Słupska, 3-Brama Łąkowa, 4-furta polna.

Pomyślny rozwój miasta czerpiącego głównie dochody z handlu, rolnictwa i hodowli zwierząt został zahamowany w czasie wojny trzydziestoletniej. W XVIII w. stan murów musiał być zły, gdyż w latach 1741-87 mowa jest o ich reperacji, jak też o trzeciej bramie w zachodniej części miasta tzw. Bramie Łąkowej prowadzącej na teren pastwisk miejskich. Z 1851 r. pochodzi wzmianka źródłowa mówiąca o częściowych rozbiórkach i burzeniu murów we wschodniej części miasta - nie widać już ich zresztą (poza bramami Koszalińską i Słupską) na panoramie miasta według Thied'a z albumu Pomerania wydanego w 1845 r.

W 1816 r. Bramę Słupską przystosowano do potrzeb warsztatów wojskowych. W okresie późniejszym musiała służyć jako magazyn, gdyż na jej poddaszu zachowało się drewniane koło do nawijania liny i transportu ciężarów. W 1913 r. przeprowadzono prace remontowe Bramy Koszalińskiej przeznaczając ją na potrzeby organizacji młodzieżowych. Pękające ściany zabezpieczono żelaznymi ściągami, a ubytki lica uzupełniono cegłą maszynową; obie bramy jeszcze w XVIII w. lub początku XIX w. otrzymały nową więźbę dachową. Zniesiono wówczas szczyty, a bramy przykryto czterospadowymi dachami. Od 1973 r. w Bramie Słupskiej prowadzono roboty adaptacyjne przystosowując wnętrza dla potrzeb Klubu LOK w Sławnie.

1. OBWÓD OBRONNY

Sławno posiadało kształt owalu. Powierzchnia miasta wynosiła około 10 ha; obwód 1250 m. Wymiary miasta: w kierunku północ-południe 320 m, w kierunku wschód-zachód 460 m. Główna oś komunikacyjna przebiegała z południa na północ i przecinała rynek. Uliczka przymurna obiegająca w średniowieczu miasto od strony wewnętrznej murów, zachowała się do dziś jedynie we fragmentach, w północno-wschodniej części miasta - ul. Basztowa.

2. MUR

Mur miejski w Sławnie nie zachował się. Według widoku Lubinusa, przedstawiającego miasto od strony południowej, mur we wschodnim odcinku wzbogacony jest prostokątnymi basztami otwartymi od strony miasta i posiada górą rząd strzelnic. Natomiast w odcinku zachodnim, słabiej zresztą czytelnym, wydaje się być wykonany z drewnianych bali i tylko niektóre baszty wyglądają na murowane. Przy samej Bramie Łąkowej mur jest bardzo zniszczony i wygląda na drewnianą, niekompletną palisadę. Być może, że na tym odcinku dodatkowo zabezpieczonym wodami Wieprzy i kanału oraz rozlewiskami, Sławno nigdy nie otrzymało pełnego obwodu murowanych umocnień. Ślad po murze przy wschodniej stronie Bramy Koszalińskiej i Bramie Słupskiej w postaci luźnych narzutowych głazów fundamentowych odsłonięto w czasie prac ziemnych na przełomie lat 1973/74 r.

3. BASZTY

Baszty sławieńskie posiadały zapewne typowy dla Pomorza wygląd prostokątnych baszt otwartych od strony miasta. Na widoku z 1618 r. we wschodniej stronie miasta widoczna jest Baszta Więzienna, założona na planie koła i zwieńczona stożkowym dachem. Baszta ta wspomniana jest we wzmiankach źródłowych w 1546 r., jest to, być może, data zakończenia jej budowy.

Sławno, Widok na mapie Lubinusa.

4. BRAMY

Miasto posiadało trzy bramy - dwie z nich: Koszalińska i Słupska położone na głównym szlaku komunikacyjnym umieszczone są w południowej i północnej stronie miasta. Są one jedyną pozostałością obwarowań miejskich Sławna. Założone na planie zbliżonym do kwadratu, pięciokondygnacyjne, przekryte są obecnie dachami czterospadowymi. Wzniesione z cegły o wymiarach przeciętnych 8x13,2x27,5 cm i układzie wendyjskim. W dolnych kondygnacjach bram znajdują się ostrołukowe przejazdy bramne, które, podobnie jak Brama Kamienna w Darłowie, zamykane były drewnianymi wierzejami. Cztery górne kondygnacje bram rozczłonkowane są smukłymi blendami, przy czym w elewacjach bocznych blendy opracowane są prosto i zakończone łukiem ostrym w Bramie Słupskiej lub łukiem pełnym w Bramie Koszalińskiej.

W elewacjach głównych (płn. i płd.) blendy opracowano bardziej ozdobnie. Każda z blend podzielona jest, bowiem na dwie węższe zamknięte od góry płyciną w kształcie koła. W elewacjach tych występują strzelnice przerobione z czasem na otwory okienne. Część oryginalnych strzelnic zachowała się w IV kondygnacji Bramy Koszalińskiej - są one zamurowane i widoczne jedynie od wnętrza. Trzecia Brama Łąkowa zlokalizowana w zachodniej części miasta prowadziła na pastwiska miejskie - istniała jeszcze w 1784 r., a następnie została zburzona. W literaturze przedmiotu wymieniana jest jeszcze Brama Polna we wschodniej części miasta - była to jednak zapewne tylko furta prowadząca na pola uprawne należące do miasta.

5. ZAMEK

Sławno nie posiadało zamku. Gród książęcy oddalony był o 4 km na północ od miasta lokacyjnego. W trakcie zatargu między mieszczanami a księciem Bogusławem VIII w 1402 r. miała miejsce wyprawa mieszczan na gród i znaczne jego zniszczenie.

6. ZEWNĘTRZNA STREFA OBRONNA

Miasto otaczał od południa kanał odchodzący od rzeki Wieprzy, a łączący się na północy z rzeką Moszczenicą. Ponadto dodatkową obronę stanowiły podmokłe, trudno przejezdne tereny nad Wieprzą. Na widoku Lubina widoczna jest biegnąca przy zewnętrznej stronie linii muru droga moszczona drewnianymi brusami. Przez kanał i rozlewiska Wieprzy prowadziły do miasta dwa mosty - do Bramy Koszalińskiej i Łąkowej. Prawe ramię kanału zachowane jest do dziś. Ślad po lewym wschodnim ramieniu kanału w postaci miałkiego piasku rzecznego widoczny był wyraźnie w czasie prowadzonych w latach 1973-74 prac ziemnych przy budowie magistrali wodociągowej.